کاربران با ویکیها در کنار هم اطلاعات را می‌سازند و این همان چیزی است که قدرت اصلی این سایت‌ها را تشکیل می‌دهد.
اما سایت‌های ویکی از چه زمانی به وجود آمدند و چه روندی در طول سالهای اخیر داشته‌اند؟
در سال 1994 بود که Ward Cunningham، برنامه‌نویس آمریکایی قصد داشت نامی برای نرم‌افزار جدید خود انتخاب کند. این نرم‌افزار به کاربران اجازه می‌داد بدون نیاز به روند پیچیده ساخت وب‌سایت و یادگیری نحوه کد زدن، اطلاعات موردنظر خود را در شبکه اینترنت منتشر کنند. البته اینترنت در آن روزها پدیده نوینی به حساب می‌آمد و مردم در ماه‌های پایانی سال 1993 کم‌کم با پدیده‌ای به World Wide Web آشنا می‌شدند. کانینگهام به یاد روزهایی افتاد که در هاوایی اقامت داشت.
مسافران در فرودگاه هونولولو برای رفتن به سه ترمینال اصلی از اتوبوس‌هایی استفاده می‌‌کردند که اصطلاحا ویکی‌ـ ویکی نامیده می‌شدند. ویکی در زبان محلی به معنای سریع است و طعنه‌آمیز آن که این اتوبوس‌ها قدیمی بودند، تهویه هوا نداشتند، و هرچه بودند سریع نبودند! وی در نهایت نام WikiWikiWeb را برای وب‌سایت خود انتخاب کرد. این وب‌سایت به کاربران اجازه می‌داد با همکاری یکدیگر اطلاعات مختلف را ویرایش و طبقه‌بندی کرده به اشتراک بگذارند.
اطلاعات در دنیای ویکی از نقاط مختلف جهان جمع‌آوری و متمرکز می‌شوند و هر کاربری می‌‌تواند به این اطلاعات دسترسی داشته باشد، بخشی بدان بیفزاید و اطلاعات قبلی را بهتر سازد. بدین‌ترتیب اطلاعات تبدیل به دانش می‌شود. در حالی که اگر عضو یک انجمن (فروم) یا وبلاگ باشید اطلاعات به ترتیب زمان ارسال پست طبقه‌بندی می‌شود و شما نمی‌توانید به راحتی به اطلاعات موردنظر خود دسترسی داشته باشید. در مرتبه‌ای عالی‌تر می‌توان ویکی را نوعی فرهنگ فرض کرد که جهانی است. اما همین فرهنگ مجازی به جامعه فرصت می‌دهد انگیزه همکاری را بازیابند و بدون نیاز به استاد، خود به سازمان‌دهی اطلاعات و صفحات بپردازند. وقتی شما عضو ویکی می شوید آن احساس یقین به شما دست می‌دهد؛ دیگر تنها کاربر مصرف‌کننده صرف رسانه‌ها نیستید. این حس منحصربه‌فرد انگیزه اصلی فعالیت در ویکی است. شما با حضور در این سایت می‌آموزید همه چیز را می‌توان ویرایش کرد و به سوی کمال حرکت کرد.
البته ویکی با این حال افرادی قدیمی‌تر دارد که در سطوحی بالاتر قرار بگیرند. شخصی چون Jimmy Wales به عنوان موسس ویکی در بعضی مقاطع حساس به اجرای مقررات سایت تاکید میکند و چند مدیر کارکشته که در مقاطع مشخص وارد عمل می شوند: به عنوان مثال در مورد برخی صفحات حساس یا پاسخ پرسش‌های جنجالی که باعث اختلاف نظر و بحث و جدل چند عضو فعال شده است.
قبل از آغاز به کار ویکی در ژانویه سال 2001، جیمی ولز در کنار Larry Sanger روی پروژه Nupedia کار می‌کرد: لغت‌نامه‌ای آنلاین با شیوه‌های پیچیده کنترل کیفیت که سه سال و نیم بعد از شروع به بن‌بست رسید. ولز در پروژه جدید خود اما کنترل همه چیز را به کاربران سپرد. در سپتامبر 2004 برای اولین بار تعداد پستهای کاربران در ویکی‌پدیا از مرز یک میلیون پست گذشت و گستره زبانی سایت به 260 زبان در جهان رسید. حدود 1.3 میلیون پست در این سایت را می‌توان در 660 کتاب فرهنگ لغت چاپ کرد. در واقع می‌توان ویکی‌پدیا را موفقیتی بشری خواند چون نتیجه تلاش کاربران بوده است نه ماشین‌ها و چیپ‌ها.
حالا دیگر ویکی‌پدیا تنها ابزاری ساده برای کسب اطلاعات یا انجام تکالیف مدرسه و دانشگاه نیست؛ امروزه از ویکی‌پدیا در حوزه سیاست نیز استفاده می‌شود.
در تاریخ 4 اکتبر سال 2011 ویکی‌پدیای ایتالیایی اعتصاب کرد تا با تصمیمات سایبری دولت مقابله کند. در این مدت هر کاربر ایتالیایی که قصد داشت به یکی از صفحات ویکی‌پدیای ایتالیا دسترسی پیدا کند یادداشتی روی صفحه مشاهده می‌کرد که متن بیانیه فعالان سایبری علیه دولت ایتالیا بود. دولت بالاخره از تصمیم خود صرف‌نظر کرد و برلوسکونی هم بعدها کنار رفت تا داستان به آخر برسد.
ویکی‌پدیای انگلیسی هم در 18 ژانویه 2012 وارد اعتصاب شد تا با دو قانون جدید در حوزه کپی‌رایت آمریکا مقابله کند. سایت‌های بسیاری هم به این اعتراض پیوستند؛ از گوگل و موزیلا گرفته تا وبلاگ icanhascheezburger.com که وبلاگی طنز از تصاویر گربه‌هاست! در نتیجه قوانین موردنظر از دستور کار خارج شدند.
کارل تئودور تسو گوتنبرگ، وزیر دفاع آلمان در روزهای آغازین سال 2011 قدرت دنیای وب را با تمام وجود احساس کرد! کاربران ویکی ثابت کردند تز دکترای وی سرقت علمی بی‌شرمانه‌ای است و وی کوچک‌ترین نقشی در تحقیق و نگارش این پروژه نداشته و تز دانشجوی دیگری را کپی کرده است تا نمره عالی بگیرد! آقای وزیر سعی کرد با تکذیب این اتهامات از مخمصه خلاصی یابد اما کاربران ویکی مدارک جدیدی جمع‌آوری کردند تا تناقض‌گویی‌های آقای وزیر به‌شدت افزایش یابد و او تبدیل به وزیر دفاع از خود شود. سرانجام دانشگاه بایرویث در 23 فوریه سال 2011 مدرک دکترای گوتنبرگ را از درجه اعتبار ساقط کرد و وی یک هفته بعد استعفا داد.داستان ویکی‌لیکس هم که مثل یک فیلم سینمایی مشهور در تمام کشورها اکران شده است: وب‌سایتی که محرمانه‌ترین اسناد و مدارک دولت‌های غربی و خاورمیانه را منتشر میکند تا روابط سیاسی کثیف دولت‌ها و جرایم خاموش غربی‌ها روشن و شفاف در برابر دیدگان مردم قرار گیرد. در ماه آوریل تصویر ویدیویی قتل عام عراقی‌ها توسط یک هلی‌کوپتر جنگی ارتش آمریکا منتشر شد. به علاوه 75هزار سند محرمانه دولت آمریکا به راحتی در دسترس کاربران ویکی قرار گرفت تا همگان بدانند آمریکایی‌ها چه جنایت‌هایی در افغانستان و نقاط مختلف دنیا مرتکب شده‌اند.
در این میان شرکت‌های خدمات مالی آمریکایی چون PayPal تلاش کردند با تحت‌فشار قراردادن ویکی‌لیکس این سایت را از نظر مالی با بن‌بست مواجه کنند، اما در این راه موفق نبودند و تحرکات خرابکارانه گروه هکری “ناشناس” (در حمایت از ویکی‌لیکس) هم باعث ایجاد اختلال در کار این شرکت‌ها شد. به هرحال ویکی‌لیکس به همگان ثابت کرد حتی قدرت‌های بزرگ غربی هم نمی‌توانند در برابر جریان توفانی رسانه‌های وبی امروز مقاومت کنند.
امروزه برای هر موضوعی یک سایت ویکی مخصوص وجود دارد که کاربران فعال در آن حوزه را دور هم جمع کرده تا با تولید اطلاعات بیشتر به غنی‌ترشدن منابع اطلاعاتی کمک کنند. حتی واتیکان هم از ویکی‌پدیا برای آماده‌کردن بیوگرافی کاردینال‌ها استفاده میکند. ویکیها در هزاره جدید وارد دنیای اقتصاد شدند و حالا بیشتر شرکت‌های معتبر دنیا از ویکیها به‌عنوان ابزار ارتباطی پروژه، مستندسازی و اینترانت استفاده می‌کنند. ویکی‌پدیا سیستمی کاملا باز است. البته این نکته در مورد تمام ویکیها صادق نیست و حتی خود مدیران ویکی‌پدیا هم ممکن است در روزهای حساسی مانند انتخابات، بخش بیوگرافی کاندیداها را قفل کنند تا از سوءاستفاده‌های احتمالی رقبا جلوگیری کنند.
شرکت‌هایی چون آمازون، مایکروسافت، اینتل و آدوبی از ویکیها در مناسبات داخلی و سازمانی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال Thomas Finger رئیس سابق مرکز استراتژیک کمیته اطلاعات ملی دولت آمریکا اظهار داشته همیشه در روند اداری از اطلاعات Intellipedia استفاده می‌کرده‌اند. این ویکی در حوزه سرویس‌های اطلاعاتی فعالیت میکند و به گفته فینگر چیزی شبیه ویکی‌پدیا در حوزه شبکه‌های شخصی است و البته بی‌نام هم نیست. در چنین شبکه‌هایی کاربران با نام خود فعالیت می‌کنند و نقاط قوت و ضعف آنها به سرعت مشخص می‌شود.
امروزه عصر تک‌روی در حوزه اطلاعات و تحقیق به پایان رسیده و همه مخاطبان خواستار اطلاعاتی هستند که در نتیجه کار گروهی گردآوری و تحلیل شده باشد. به علاوه در رسانه‌های مدرن، هر موضوع یا خبری را از چند زاویه دید مورد بررسی قرار می‌دهند و این نکته قدرت اصلی ویکیهاست: قدرت قضاوت در اختیار مخاطبانی است که با نظرات و سلایق مختلف هر پدیده‌ای را از زوایای مختلف نقد می‌کنند. در نتیجه متنی که مورد توافق تمام فعالان یک صفحه مشخص است به عنوان اطلاعات نهایی در اختیار کاربر قرار می‌گیرد و هویت ویرایش‌پذیر ویکیها همچنان به راه خود ادامه می‌دهد.
ویکیها در تاریخچه 20 ساله خود فوق‌ستاره‌های زیادی به دنیای وب معرفی کرده‌اند و برخی شخصیت‌ها را به آخر خط رسانده‌اند.
با هم نگاهی می‌اندازیم به چند چهره شاخص تاریخ ویکیها:
1994
Ward Cunningham پدر تمام ویکیهاست. او نرم‌افزاری طراحی کرد که در اولین سالهای ظهور World Wide Web به پدیده‌ای جهانی تبدیل شد. با تلاش‌های وی کاربران توانستند فرصت انتشار اطلاعات بدون ساخت وب‌سایت را به دست آورند.
2001
ویکی‌پدیا در کوتاه‌ترین زمان ممکن توانست توجه کاربران را جلب کند و به دانش‌نامه‌ای آنلاین تبدیل شود. این سایت محصول تلاش‌های جیمی ولز (عکس) و لری سنگر است. ویکی‌پدیا که در 15 ژانویه سال 2001 کار خود را آغاز کرد در حال حاضر شامل بیش از ده میلیون صفحه است
2006
ویکی لیکس در سال 2010 جهان را در بهت و حیرت فرو برد. شاید این اولین بار بود که یک پدیده سایبری می‌توانست دنیای سیاست و روابط بین‌الملل را زیرورو کند. میلیون‌‌ها سند محرمانه در مورد دیپلمات‌های آمریکایی و روابط سیاسی کشورهای غربی و حوزه خاورمیانه منتشر شد و در این میان بیشترین فشار ممکن متوجه مدیر این سایت بود: Julian Assange.
2011
در فوریه 2011، زیردامنه گوتن‌پلاگ که زیرمجموعه ویکیهاست مدارک مستدلی منتشر کرد تا ثابت کند وزیر دفاع آلمان، با ارائه تز دکترای جعلی، موفق به کسب مدرک دکترا شده است! دانشگاه بایرویث مدرک وی را از درجه اعتبار ساقط کرد و وی در اول مارس 2011 استعفا کرد. ویکیها سرقت‌های علمی شخصیت‌هایی چون Silvana Kochو Matthias Profrock را هم فاش کردند.
